północno-wschodnia granica Gór Stołowych…

Stwierdzenie „północno-wschodnia granica Gór Stołowych” chyba najczęściej jest używane w odniesieniu do geologii tego mezoregionu. Nie jest to dziwne, gdyż to procesy zachodzące na powierzchni ziemi przez miliony lat są przyczyną tego co obecnie jest najbardziej widoczne i rozpoznawalne w tym rejonie Sudetów czyli mówiąc potocznie – często kilkudziesięciometrowej wysokości pionowe skały i urwiska skalne.

Na geologii się nie znam, więc w tej dziedzinie będę skupiał się jedynie na przytoczeniu kilku cytatów z mądrych artykułów. Nie będę rozwodził się również nad „północno-wschodnią granicą Gór Stołowych” w ujęciu fizycznogeograficznym – po prostu patrząc na mapę, pokrywa się ona z granicami geologicznymi, sąsiadując od tej strony z Obniżeniem Ścinawki.

„Północno-wschodnia granica Gór Stołowych” od dawna była również granicą dóbr ziemskich. Jej część, która pokrywa się z dzisiejszą granicą polsko-czeską pominę w tym wpisie (bo już o tym fragmencie granicy kilkukrotnie pisałem na blogu) a skupię się na przebiegu granicy dóbr, która leży całkowicie po stronie polskiej. Jest to prawie 10 kilometrowy odcinek jednej z najatrakcyjniejszej polskiej części Gór Stołowych, gdzie granica dóbr została wytyczona często przez miejsca, do których wręcz niemożliwością jest dotrzeć. Granica ta przebiega w większości pośród skał, na których wykuwano znaki graniczne. Oprócz typowego zaznaczania granicy wykutym krzyżem oraz numeracją linii granicy dóbr, w wielu miejscach ryto obok znaków granicznych symbole oznaczające właścicieli graniczących dóbr. Wykuwano również daty, które świadczą kiedy dana linia graniczna była ‚odnawiana’.

Te uzupełniające oznaczenia wykuwane prócz granicznego krzyża dają ogólny pogląd ‚w terenie’ co działo się na tych terenach w przeszłości. Dla mnie taka lekcja historii na świeżym powietrzu jest dużo lepsza niż spoglądanie do starych źródeł historycznych czy map. 😉

Na znakach granicznych na północno-wschodnim skraju Gór Stołowych można dostrzec między innymi wykute następujące symbole:

„C VI 1728”

Z rytem „C VI” powiązana jest wykuta data 1728. Litery są inicjałami cesarza Karola VI, króla Czech i ostatniego męskiego potomka z dynastii Habsburgów. Data 1728 zapewne oznacza rok ustalenia zasięgu panowania tego władcy na tym terenie.

Na opisanym poniżej obszarze rok 1728 jest najstarszą datą z tych wykuwanych na skale przy znakach granicznych.

„W B”

Połączone w charakterystyczny sposób dwie litery W oraz B, były skrótem od „Wünschelburg” – dawnej nazwy dzisiejszego Radkowa. Obecność tego symbolu przy znaku granicznym miała świadczyć o zasięgu granicy lasów miejskich należących do tej miejscowości.

„C B”

Podobnie jak poprzedni symbol, skrót „C B” był on nazwy miejscowości – w tym przypadku „Carlsberg” czyli dzisiejszy Karłów. Tak jak poprzedni symbol – jego wykucie na linii granicznej oznaczało zasięg dóbr należących do tej osady.

Warto przy okazji wspomnieć, że Karol VI był założycielem w 1730 roku osady Carlsberg. To może oznaczać, że ryty „C B” wykuwano co najmniej 2 lata później niż „C VI”…

„1796”

Data 1796 pojawia się przy znakach granicznych w kilku miejscach na całym opisywanym odcinku. W każdym z takich miejsc ponad datą wykuty jest numer porządkowy. Musiało więc w tym roku nastąpić jakieś znaczące odnowienie linii granicznych.

 

Tyle tytułem wstępu. Czas na ‚wirtualną wędrówkę’ wzdłuż granicy dóbr na północno-wschodnim krańcu Gór Stołowych. Muszę dodać, że poniższy opis nie jest ostateczny – jest on wynikiem tego co zobaczyłem dotychczas i będzie on uzupełniany jeśli napotkam w przyszłości kolejne ciekawe miejsca na tej granicy dóbr.

 

---

Próg Radkowa, Radkowskie Skały

---

„Próg Radkowa to niemal pionowa skarpa morfologiczna, która powstała w wyniku erozji wstecznej tzw. środkowego piaskowca ciosowego. To drugi, idąc od dołu profilu skał kredowych, poziom piaskowca. Skała poddana w przeszłości naprężeniom i przemieszczeniom tektonicznym jest silnie spękana.„

„Próg Radkowa razem z krawędzią morfologiczną Broumovské stěny tworzą łącznie najdłuższą skarpę morfologiczną w obrębie Sudetów.„

źródło tekstu: „Geoatrakcje okolic Radkowa”, „Ściana skalna w Radkowie”

źródło mapy: amzp.pl

Opis rozpoczynam w miejscu, gdzie granica dóbr biegnąca Progiem Radkowa odchodzi w kierunku wschodnim od dzisiejszej granicy polsko-czeskiej.

źródło mapy: amzp.pl

Ten trójstyk granicy dóbr jest przy dzisiejszym znaku granicznym CZPL III 182/6 – miejscu, które od lat jest dla mnie „najpiękniejszym przykładem nieznanych Gór Stołowych” i nazywam go „diamentem” pośród starych znaków granicznych. Ponieważ już go szczegółowo opisywałem, zaznaczę tylko, że wykuto tutaj między innymi symbole „W B”, „C VI 1728” oraz „1796 z numerem porządkowym 86”.

Kolejny znak graniczny można dostrzec na przecięciu granicy z obecnym żółtym szlakiem turystycznym we Wrotach Pośny. Na skale wykuto na nim symbole „W B”, „C B” oraz datę „1796 z numerem porządkowym 70”. Symbole literowe miały oznaczać, że jest to granica dóbr pomiędzy dzisiejszymi miejscowościami Radków i Karłów.

Znak graniczny można zobaczyć też na przecięciu granicy z kolejnym, niebieskim szlakiem turystycznym który prowadzi tzw. „Pustą Ścieżką„. Tutaj jednak widać tylko wykutą datę „1796” i numer porządkowy 66 (być może pozostałe symbole są ukryte pod mchem ale należy pamiętać – to miejsce to rezerwat ścisły).

Od przecięcia z Pustą Ścieżką granica przechodzi na górną krawędź urwiska. Tam odnajduję kilka kolejnych znaków granicznych.

Znak graniczny numer 61:

Znak graniczny numer 60:

Znak graniczny numer 59:

Znak graniczny numer 58:

Znak graniczny numer 57:

 Granica biegnie przez kilka kilometrów górną krawędzią urwiska ponad Szosą Stu Zakrętów m.in. przez dawny punkt widokowy zwany „Ochotą Magdaleńską„. Miejscem, które mnie interesowało był trójstyk granicy dóbr, który znajdował sie (i znajduje do dziś jako trójstyk granic administracyjnych Karłowa, Radkowa oraz gminy Szczytna) nieopodal Stroczego Zakrętu.

źródło mapy: amzp.pl

W miejscu tego trójstyku nie znalazłem znaków granicznych. Miałem jednak okazję przyglądnąć się dokładnie najbardziej znanemu zakrętowi na dzisiejszej drodze wojewódzkiej nr. 387, czyli  ‚agrafce’ na Szosie Stu Zakrętów. Szosa tutaj pokonuje kilkadziesiąt metrów różnicy wysokości.

Zauważyłem, że w dolnej części Stroczego Zakrętu łuk drogi był oryginalnie dużo szerszy.

Widać to w dolnym prawym rogu przedwojennego zdjęcia. Być może w momencie powstawania drogi zaplanowano tutaj miejsce postoju aby móc podziwiać widoki.

źródło fotografii: dolny-slask.org.pl

Po przecięciu Drogi Stu Zakrętów granica dóbr przechodzi na część nazywaną Radkowskimi Skałami, gdzie w pobliżu tzw. Zbrojowni Herkulesa roztacza się widok – jeden z ‚klasyków krajobrazu’ na styku Gór Stołowych i Obniżenia Ścinawki, pokazujący charakterystykę ukształtowania Progu Radkowa po stronie polskiej i dalej jako Broumovské Stěny po stronie czeskiej.

Patrząc w górę na tym punkcie widokowym na Radkowskich Skałach dostrzec można wykuty kilka metrów na ziemią napis – pamiątkę Stowarzyszeń Leśnictwa: Śląskiego (1929) oraz Niemieckiego (1933).

Idąc dalej wzdłuż granicy znajduję kolejne znaki graniczne z datą 1796.

Znak graniczny numer 19:

Znak graniczny numer 18:

Znak graniczny numer 17:

Znak graniczny numer 16:

Znak graniczny numer 13:

Niezwykle ciekawym okazał się ostatni znak graniczny jaki zobaczyłem na odcinku granicy dóbr biegnącym Progiem Radkowa. Znak ten znajduje się przy zejściu z Radkowskich skał w stronę Radkowa obok węzła szlaków turystycznych: niebieskiego i zielonego.

Na skale pod granicznym znakiem krzyża wykuto datę „1796”. Numer porządkowy 5 jest tutaj poprzedzony skrótem ‚No:’ (czyli słownie ‚Numer’) – takie oznaczenie numeracji („No: 5”) napotykam na tej linii granicy dóbr tylko tutaj. Wszędzie indziej wykuwano tylko cyfrę.

Dodatkowo po lewej stronie zachował się znak graniczny z 1728 roku z  rytem „C VI” – inicjałami cesarza Karola VI. Natomiast poniżej – symbol „W B” czyli oznaczenie granic dóbr dzisiejszego miasta Radków.

 Granica dóbr przebiega od tego miejsca na wschód górną krawędzią Radkowskich Skał i dociera do kolejnego trójstyku.

źródło mapy: amzp.pl

Jest to istniejący do dzisiaj trójstyk granic administracyjnych pomiędzy Radkowem, Szczytną oraz Wambierzycami. Zastanawia mnie, że nie znajduję żadnych śladów znaczenia tego trójstyku na skałach.

Przeszukując najbliższe otoczenie tego trójstyku napotykam jednak na ciekawostkę – zapomniany punkt widokowy na jednej ze skał 🙂

Zachowały się pozostałości metalowych barierek oraz wykute schodki, natomiast intryguje mnie to, że nie znajduję na żadnej ze starych map, które znam, oznaczenia tego punktu widokowego.

Podążając za granicą dóbr opuszczam Próg Radkowa, który w tym miejscu przechodzi w formę geologiczną nazywaną:

---

Amfiteatr Cedronu

---

„Na przedłużeniu Progu Radkowa w kierunku wschodnim, ze stromo nachylonych ku północy zboczy wypływa z masywu Gór Stołowych woda podziemna, tworząc jedno z największych w okolicy skupisk źródeł. Liczne strumienie łączą się w dole tworząc potok Cedron. Powolna, ale stale postępująca erozja wsteczna w strefie źródliskowej uformowała jeden z największych amfiteatrów skalnych na obszarze Gór Stołowych – amfiteatr Cedronu.”

źródło tekstu: „Geoatrakcje okolic Radkowa”

źródło mapy: amzp.pl

Odcinek granicy dóbr, który przebiega na linii północ-południe, biegnie przez fragment, który nosi nazwę Słoneczne Skały. Praktycznie zgodnie z linią graniczy przebiega tutaj zielony szlak turystyczny. Idąc wzdłuż niego można wypatrzeć sporo znaków granicznych, których kształt jest nieco inny niż pozostałe znaki graniczne w Górach Stołowych. Mianowicie nie są to tylko dwie krzyżujące się linie, lecz każda z nich zakończona jest niewielką prostopadłą ‚poprzeczką’.

Wszystkie znalezione znaki graniczne na tym odcinku opisałem we wpisie zatytułowanym: „Słoneczne Skały„.

Dalsza część granicy dóbr biegnąca południową częścią Amfiteatru Cedronu przecina w pewnym momencie ścieżkę leśną. Przy tej ścieżce napotykam ciekawy głaz graniczny.

Wśród szeregu rytów na tym głazie znajduje się m.in. „C VI” – monogram cesarza Karola VI oraz data ‚1728’

Na głazie wykuto również monogram „G V G :”, który może być powiązany z drugą datą na głazie 1831 albo 1837. Czego jednak ten monogram jest skrótem, tego nie wiem.

Kilkadziesiąt metrów dalej, idąc granicą na wschód mijam skałkę, na której wykuto graniczny krzyż oraz kolejną datę 1728.

Granica dochodzi do kolejnego trójstyku, który znajduje się nieopodal starego kamieniołomu nad nieistniejącym przysiółkiem Engelhäuser .

źródło mapy: amzp.pl

Ten trójstyk obecnie jest przesunięty około 200 metrów na południowy-zachód w porównaniu do map przedwojennych. To powojenne przesunięcie styku dzisiejszych granic administracyjnych miejscowości Wambierzyce, Szczytna, Chocieszów sprawiło mi nieco zamieszania w odnalezieniu miejsca, które ostatecznie okazało się, że znajduje się przy sporej skale.

U podnóża skały odnajduję znak graniczny.

Ryt „C VI” to inicjały cesarza Karola VI. Porównując je z opisanymi wcześniej odnalezionymi rytami znajdująca się obok data ‚1728’ była wyryta w tym samym czasie co inicjały. Pozostałe cyfry to zapewne numery porządkowe wyznaczanej linii granicznej.

Podsumowując ten dość długi wpis mogę śmiało stwierdzić, że opisana linia granicy dóbr ciągnąca się przez Próg Radkowa i Amfiteatr Cedronu, od dzisiejszej granicy polsko-czeskiej aż pod wieś Studzienno, na pewno ma swoje początki w roku 1728 i jest powiązana z cesarzem Karolem VI. Zlokalizowane i opisane trzy miejsca oznaczone inicjałami cesarza „C VI” uważam osobiście za wielką satysfakcję. Czy miejsc z wyrytymi „Carolusami szóstymi” jest więcej w Górach Stołowych?

 

---

Część opisanych miejsc znajduje się na terenie Parku Narodowego Gór Stołowych poza znakowanymi szlakami pieszymi.

---