Za każdym razem kiedy zaczyna się rok kalendarzowy zastanawiam się jaki może być pierwszy wypad w ramach, jak ja to mówię ‚wyprawy archeo’ taki aby dał solidną dawkę endorfin na cały nadchodzący rok. Tym razem jest to informacja od znajomego o pewnej mapie, która może mnie zainteresować.
Mapę tę udostępniło archiwum we Wrocławiu w internecie, sygnatura mapy to: 82/146/0/10/20. Mapa została wykonana w 1725 roku i jej opis brzmi: „Geometrischer Grund Riss derer zweyen Dörffer Raspenau und Rosenau Hoch Reichs Grafflichen Herrschaft Friedland des Fürstenthumes Schweidnitz im Schweidnischen”. Tłumacząc skrótowo tą nazwę, jest mapa gruntów dzisiejszych wsi Łączna oraz Różana, które leżą w północno-zachodniej części Gór Stołowych (zwanej Zawory) pomiędzy miejscowościami Chełmsko Śląskie oraz Mieroszów.
Najbardziej interesująca dla mnie część mapy to szczegółowe oznaczenie oraz opis wszystkich kamieni granicznych na zachodnim krańcu wyrysowanych na mapie gruntów. Przy niektórych pozycjach opis jest szerszy niż tylko ‚Grenz Stein’, co więcej w sześciu miejscach zaznaczono, że kamień graniczny ma datę ‚1619’. 🙂
Ten opisany na mapie z 1725 roku fragment granicy częściowo znam, niektóre jej odcinki już ‚badałem’ w przeszłości w 2018, 2019 i 2020 roku. Co więcej dwa kamienie z datą 1619 już znam. Poznaną wtedy granicę oraz wspomniane dwa kamienie opisałem we wpisach:
Jednak mapa z 1725 roku, na którą dostałem namiar wyraźnie pokazuje, że to co już zobaczyłem to nie wszystko jeśli chodzi o ślady historii tej granicy z początku XVII wieku. Jest więc idealna okazja aby odkurzyć ‚szczotkę i łopatkę’; wygospodarować wolny dzień i ruszyć na ‚wykopki’. 😀
Lądowanie wyznaczam na doskonale mi znanej przełęczy Strażnicze Naroże na granicy powiatów kamiennogórskiego i wałbrzyskiego, czyli celu eksploracji. Mapa z 1725 roku oczywiście ‚w ręku’, a właściwie jak to w czasach dzisiejszych na ekranie smartfona z zaznaczonymi interesującymi punktami na tej granicy.
Opis rozpoczynam od południowego krańca szczegółowo opisanego na mapie z 1725 roku fragmentu granicy kierując się wzdłuż niej na północ. W opisie tym skupiłem się tylko na zachowanych inskrypcjach, które zostały wykute na kamieniach. Innymi słowy napotkane słupki graniczne, nawet jeśli są historyczne pominąłem w opisie. Z jednym wyjątkiem, bo warty jest wzmianki 😉
Trójstyk
Mapa z 1725 roku w tym punkcie ma opis „Trzy kamienie graniczne, z których na środkowym jest wykuty rok 1619 a pozostałe dwa z krzyżami”.
Dzisiaj jest to trójstyk granic powiatów kamiennogórskiego i wałbrzyskiego z Czechami. Znajduje się tutaj słupek graniczny III/238.
zdjęcie z wpisu: „na granicy powiatów Kamiennej Góry i Wałbrzycha…”
Opisanych na mapie z 1725 roku kamieni granicznych w tym miejscu już nie ma. Pod dzisiejszym słupkiem III/238 leży jedynie kamień z wykutą datą 1819 oraz widniejącymi po prawej stronie od niej trzema granicznymi krzyżami.
zdjęcie z wpisu: „na granicy powiatów Kamiennej Góry i Wałbrzycha…”
Muszę dodać, że od tego momentu będę się posługiwał w opisie trzycyfrową numeracją kamieni granicznych, które zostały wykute w czasach późniejszych niż mapa z 1725 roku. Te numery kamieni granicznych są wynikiem najprawdopodobniej przeprowadzonej w końcu XIX wieku tzw. renowacji granicy.
Kamień graniczny nr 261
Na kamieniu jest wykuty znak granicznego krzyża. Fotografia jest z 2018 roku, ale pięć lat później nic się nie zmieniło.
zdjęcie z wpisu: „na granicy powiatów Kamiennej Góry i Wałbrzycha…”
Kamień graniczny nr 260
Na mapie z 1725 roku kamień ten opisano: „Grentz Stein mit 2 Creutzen” (kamień graniczny z dwoma krzyżami).
Na zdjęciu, które zrobiłem w 2018 roku wygląd kamienia jest faktycznie zgodny z opisem sprzed 300 lat.
zdjęcie z wpisu: „na granicy powiatów Kamiennej Góry i Wałbrzycha…”
Zastanawia mnie to, że w 2020 roku oraz trzy lata później pominąłem ten kamień. Innymi słowy nie ‚potknąłem się’ o niego. Co mnie martwi, bo albo go zignorowałem (w co wątpię), albo jest on obecnie przywalony czymś lub przykryty darnią, albo… coś się z nim stało np. podczas prac leśnych. Na razie jest to więc dla mnie zagadka.
Kamień graniczny nr 259
Docieram do pierwszego z kamieni graniczny, które oznaczono na mapie z 1725 roku jako „Grentz Stein 1619”.
Ten kamień już znam od 2018 roku. We wpisie na granicy powiatów Kamiennej Góry i Wałbrzycha… są jego zdjęcia zrobione w pięknym letnim słońcu. Umieszczam więc fotografie tego kamienia zrobione pięć lat później przy lutowej pogodzie – padającym śniegu, wietrze i odczuwalnej temperaturze poniżej zera. 😀
Ciekawe, że dopiero w 2023 roku zauważam, że na tym kamieniu są wykute dwa graniczne krzyże.
Kamień graniczny nr 258
Mapa z 1725 roku pokazuje, że pomiędzy dwoma kamieniami z datą 1619 znajduje się jeden kamień graniczny. Pierwszy kamień z datą, opisany powyżej miał numer 259 a numeracja w kierunku północnym jest malejąca. Kamień nr 258 jest więc tym pośrednim rozdzielającym dwa kamienie graniczne z datą na mapie.
Kamień graniczny nr 257
Kamień ten zlokalizowałem w maju 2020 roku. Był on niewidoczny i przykryty grubą warstwą ściętego chrustu.
zdjęcie z wpisu: „na granicy powiatów Kamiennej Góry i Wałbrzycha…”
Wtedy w ramach ‚wykopek’ odsłoniłem wykute dwa znaki granicznego krzyża oraz numer 257.
zdjęcie z wpisu: „na granicy powiatów Kamiennej Góry i Wałbrzycha…”
Mapa z 1725 roku oraz późniejsza trzycyfrowa numeracja na kamieniach pokazuje, że ten kamień graniczny jest opisany jako „Grentz Stein 1619”, czyli powinna być na nim data 1619.
W 2023 roku poświęcam więc temu kamieniowi dłuższą chwilę, czyli jakieś pół godziny 😉 , bo kamień po kilkuletniej przerwie po moim ostatnim pobycie tutaj jest ponownie przywalony ściętymi kilkumetrowymi brzózkami.
Ponownie ogarniam kamień spod drzewek i odkopuję dokładniej niż kilka lat temu na tyle na ile pozwalają mi korzenie, które obrosły ten kamień. Na czołowej ścianie odsłaniają się trzy krzyże graniczne oraz numer 257. Jednak nie ma żadnego śladu daty 1619, która powinna widnieć wg oznaczeń naniesionych na mapie z 1725 roku.
Po powrocie do domu, kiedy przeglądałem zasoby archiwum wrocławskiego natknąłem się na inną mapę, która widnieje pod sygnaturą: 82/146/0/10/22. Mapa ta nosi tytuł „Geometrischer Grund Riss derer Gründen des Dorfes Raspenau”, czyli mapa gruntów dzisiejszej wsi Łączna. Mapa jest również z 1725 roku, jednak wykonana została z większą szczegółowością. Na tej mapie zaznaczono z opisami również kamienie graniczne na odcinku granicy gdzie znajduje się kamień 257. Na tej mapie jest istotna różnica – kamienie z datą 1619 rozdzielają DWA kamienie graniczne. Wygląda więc wg tej mapy, że dopiero następny kamień graniczny (czyli z numerem 256) powinien być tym z datą 1619, a kamień 257 jest ‚tylko’ zwykłym bez wykutej daty.
Kamień graniczny nr 256
Kamienia nr 256 nie lokalizowałem, powodem był praktycznie teren nie do przejścia przez pościnane młode brzozy oraz nieświadomość, że to ten kamień może być z datą 1619. Ponieważ po powrocie do domu dokonałem ‚odkrycia’ na drugiej mapie, że kamień nr 256 jest warty poszukiwań – rezerwuje tutaj miejsce na jego opis, bo na pewno powrócę ponownie na tę granicę aby go znaleźć. 🙂
Idąc na północ granica przecina drogę łączącą wsie Chełmsko Śląskie i Łączna, a następnie pnie się dalej zboczem góry Róg na jej wierzchowinę. Przez najbliższe półtora kilometra granica jest oznaczona jedynie słupkami granicznymi, na których jest tylko trzycyfrowa numeracja.
Jeden z takich słupków okazuje się jednak warty opisu:
Słupek graniczny nr 242
Słupek graniczny nr 242 sfotografowałem w 2018 roku. Był on wtedy przysłonięty gałęziami i po zrobieniu zdjęcia po prostu poszedłem dalej.
zdjęcie z wpisu: „na granicy powiatów Kamiennej Góry i Wałbrzycha…”
W 2023 roku słupek nr 242 leży przewrócony. 😦
Lata przemierzania historycznymi granicami nauczyły mnie, że każdy napotkany znak graniczny trzeba obejrzeć z każdej strony. Ponieważ słupek 242 jestem w stanie obrócić, przewracam go na drugą stronę i … decyduję się go ponownie postawić do pionu. Na słupku znajduje się bowiem wykuty monogram oraz data 1799. 🙂
Monogram wykuty na słupku 242 to ‚HHVI GVHB’. Data 1799 pozwala mi na odszyfrowanie co ten monogram oznacza. Czytałem kiedyś, że graniczyły tutaj w owym czasie dobra rodu Hochbergów. W czasie wykutej daty właścicielem tych dóbr był ‚(H)ans (H)einrich (VI) (G)raf (V)on (H)och(B)erg’. Pasuje do wykutego monogramu jak ulał. 😀
Kamień graniczny nr 209
Historycznych słupków granicznych, które mijam po drodze wzdłuż granicy jest mnóstwo. Poza numerami nie mają one nic ponadto, robię więc tylko im zdjęcia dla swojego archiwum. Przechodzę na drugą stronę wierzchowiny góry Róg. Granica opada tutaj stromym zboczem. Na końcu zbocza, przy słupku granicznym widzę kamień.
Po odsłonięciu z liści na kamieniu widać graniczny krzyż oraz numer 209.
Kamień graniczny nr 208
Jestem w miejscu na granicy, w którym gdzieś w pobliżu powinienem zobaczyć kolejny kamień oznaczony na mapie z 1715 roku jako „Grentz Stein 1619”. Analiza trzycyfrowej numeracji kamieni granicznych w korelacji z tą mapą w praktyce już nie ma miejsca, po prostu przez zbyt długi fragment granicy na mapie nie oznaczono charakterystycznym opisem kamieni granicznych. Trzymam się więc tylko i wyłącznie wyznaczonej na mapie linii granicy. Docieram do sporej wielkości głazu.
Na głazie widzę wykuty numer 208.
Druga strona głazu jest o wiele bardziej ciekawsza. Widać wykute krzyże graniczne oraz data 1619. 🙂
Kamień przy słupku granicznym nr 207
Kilkanaście metrów dalej stoi słupek graniczny z numerem 207. Nie tyle sam słupek jest ciekawy o ile napis na głazie, który leży przy nim.
Na głazie wykuto napis ‚Prisille’. Co on oznacza, nie mam żadnego pojęcia.
Kamień graniczny nr 206
Według opisów na mapie z 1725 roku, następnym kamieniem granicznym, który napotkam ma być „Grentz Stein 1619”, czyli kolejny kamień z datą 1619.
Tym razem mapa nie ma błędów. 🙂 Docieram do kamienia nr 206.
Na kamieniu oprócz numeru jest wykuty krzyż graniczny oraz data 1619.
Zaciekawia mnie jedna rzecz. Kamień nr 206 jest kolejnym (po kamieniach 259 oraz 208), na których data ‚1619’ była wykuta na pionowej ścianie głazu ‚do góry nogami’. Innymi słowy podchodząc do tych kamieni datę widać odwrotnie, zbieżność kształu cyfr powoduje, że odczytuje się je na pierwszy rzut oka jako ‚6191’. Co więcej kamień 259 ma datę wykutą od strony północnej (w linii granicy), kamień 208 od strony zachodniej, a kamień 206 od strony wschodniej. Nie mogę więc znaleźć żadnej zależności dlaczego datę wykuwano odwrotnie.
W każdym razie dzisiejszych czasach wystarczy po prostu odwrócić zrobione zdjęcie daty, by przedstawić ją prawidłowo. 😉
Kamień graniczny nr 204
Następnym kamieniem granicznym wg mapy z 1725 roku ma być kamień opisany jako „Grentz Stein mit Vier Creutzen” czyli ‚kamień z czterema krzyżami’.
Dostrzegam głaz, a na głazie…
… numer graniczny 204. Czyli według numeracji to ‚dwa kamienie dalej’ od kamienia nr 206 z datą 1619 a nie następny jak to wynika z mapy.
Niemniej jednak na bocznej ścianie kamienia nr 204 po małym odkopaniu widzę trzy krzyże. O jeden krzyż mniej niż opisany na mapie. Ale może czwarty krzyż wykuto na niewidocznej ścianie leżącego kamienia. Jest on jednak zbyt ciężki by go obrócić w pojedynkę i sprawdzić czy coś wykuto po drugiej stronie.
Kamień graniczny nr 192
Piąty i ostatni z kamieni granicznych oznaczonych na mapie z 1725 roku jako „Grentz Stein 1619” jest mi dobrze znany.
Kamień ten ma numer 192 i znajduje się na zachodnim stoku góry Drogosz. Kamień ten ‚odkryłem’ w maju 2020 roku odsłaniając go wtedy spod grubej warstwy darni.
zdjęcie z wpisu: „Drogosz (Schweine Berg)”
zdjęcie z wpisu: „Drogosz (Schweine Berg)”
W 2023 roku kamień nr 192 jest ponownie przysłownięty darnią, widać że chyba od mojego ostatniego pobytu trzy lata wcześniej raczej nikt go nie ‚czytał’. 😉
Mam więc ponowną okazję na przyjemność ‚oczyszczenia’ kamienia aby znowu zobaczyć na nim wykutą datę 1619 oraz krzyże graniczne po obu stronach daty.
Tym sposobem pierwszą w 2023 roku wyprawę śladami historycznych znaków granicznych mogę odhaczyć jako w pełni udaną. Moja wiedza wzbogaciła się o dwa nieznane wcześniej kamienie graniczne, które bądź co bądź mają już ponad 400 lat. 🙂
Lokalizacje wyżej opisanych znaków granicznych zostały naniesione na interaktywną mapę: „Zawory – Róg i Drogosz”
źródło map: szukajwarchiwach.gov.pl
Ścieżką w bok... 