‚Lipschau-Dohms’ to do 1945 roku nazwa miejsca w pobliżu węzła autostrady budowanej w latach 30-tych XX wieku, która łączyła Berlin z Wrocławiem. Dzisiaj jest to węzeł ‚Świętoszów’ na drodze krajowej nr 18 (której północna nitka ma parametry autostrady).

źródło mapy: amzp.pl

‚Lipschau-Dohms’ była połączeniem nazw dwóch wsi, które położone były najbliżej węzła: Lipschau (Luboszów) na południe oraz Dohms (Luboszów *) na północ od ‚autostrady’.

* – rozporządzeniem z 15 marca 1947 roku zarówno ‚Lipschau’ jak i ‚Dohms’ zmieniono na jedną polską nazwę ‚Luboszów’.

źródło mapy: amzp.pl

Jedna z tych wsi obecnie nie istnieje, druga natomiast jest pod względem administracyjnym unikalna w skali całego kraju. Przyczyną likwidacji obu wsi na przełomie lat 40-tych i 50-tych XX wieku było powstanie w najbliższej okolicy radzieckiego poligonu wojskowego …

Pod koniec 2020 roku przespacerowałem się po okolicy ‚Lipschau-Dohms’. Postanowiłem opisać na blogu to co zobaczyłem w kilku częsciach. Pierwszy wpis dotyczył obecnej najmniejszej wsi w Polsce – Luboszów (Lipschau). W drugim wpisie opisałem całkowicie zniszczoną wieś, która leżała na północ od węzła autostadowego – Dohms.

Niniejszy wpis – część trzecia jest uzupełnieniem i swego rodzaju ‚częścią wspólną’ poprzednich części.

Węzeł autostradowy ‚Świętoszów’

Do początków XX wieku pomiędzy Lipschau oraz Dohms był tylko las, skrajem którego wzdłuż rzeki Kwisy prowadziła droga łącząca obie wsie.

źródło mapy z 1896 roku: mapire.eu

Na podkładzie mapy Messtichblatt z 1922 roku pomiędzy obiema wsiami pojawia się narysowany szkic projektowanej autostrady łączącej Berlin z Wrocławiem. Na mapie tej pojawia się również po raz pierwszy nazwa będąca połączeniem nazw wsi, czyli ‚Lipschau-Dohms’. Na szkicu projektowanej autostrady widać, że ma być tutaj węzeł z nieistniejącą jeszcze drogą, która dziś biegnie od Świętoszowa do Osiecznicy.

źródło mapy z 1922 roku: amzp.pl

Autostrada powstaje w latach 30-tych XX wieku. Odcinek w okolicy Lipschau-Dohms zostaje otwarty w 1937 roku i składa się tylko z jednej – południowej nitki autostrady. Nawierzchnia była z wylewanych płyt betonowych.
Betonowa nawierzchnia z 1937 roku południowej nitki przetrwała do dzisiaj (2020 rok), ale miejmy nadzieję niedługo, gdyż ma sie rozpocząć w najbliższych latach przebudowa tej drogi. Tak czy owak na razie płyty betonowe wskutek ponad 80 letniej eksploatacji nie stanowią już jedności, różnice w pionie w dylatacjach płyt sięgają kilku centymetrów. Południową nitkę tej drogi zwie się powszechnie ‚najdłuższymi schodami Europy’. Ja używam nazwy ‚patatajka’ 🙂

źródło zdjęcia: wikipedia.org

Po oddaniu drogi do użytku w 1937 roku, na tym węźle postawiono po północnej stronie przydrożną gospodę. Był to jeden z dwóch punktów gastronomicznych na odcinku Wrocław-Berlin.

źródło zdjęcia: polska-org.pl

Dobudowanie w latach 90-tych północnej nitki drogi i modernizacja północnej części węzła spowodowała, że miejsce gdzie stała przydrożna gospoda jest obecnie nie do poznania. Jedynym punktem zaczepienia jest widoczny w oddali wiadukt.

źródło zdjęcia: google.com

Zupełnie inaczej jest (jeszcze) z południową częścią węzła, która została uwieczniona na innym przedwojennym zdjęciu. Ciekawostką na tym zdjęciu jest tablica z tekstem ‚Neuhammer’. Oznacza to, że węzeł nosił nazwę ‚Świętoszów’, a nie ‚Lipschau-Dohms’ jak początkowo sądziłem z przedwojennej mapy.

źródło zdjęcia: polska-org.pl

Porównując to stare zdjęcie ze stanem obecnym (jeszcze) na południowej części węzła praktycznie nic się nie zmieniło poza zmianą tablic i drogowskazów. 🙂

źródło zdjęcia: google.com

Na koniec jedno z moich ulubionych znalezionych starych zdjęć. Wykonano je w 1945 roku na węźle ‚Świętoszów’. Na fotografii widać żołnierzy radzieckich przy drogowskazie z niemieckimi nazwami miejscowości napisanych cyrylicą.

źródło zdjęcia: polska-org.pl

Jeden z drogowskazów ‚po rosyjsku’ jednoznacznie określa gdzie to zdjęcie zostało zrobione. ‚Липшау’ czyli ‚Lipschau’, to dzisiejszy Luboszów do którego jest tylko 1 kilometr.

Przyroda okolic ‚Lipschau-Dohms’

Popatrzenie na przyrodniczy aspekt okolic Luboszowa nie był moim celem. Jednak spacerując przez kilka godzin pomiędzy Dohms i Lipschau walory krajobrazowe oraz przyroda mnie zauroczyły i po prostu wypada o nich napisać.

Zakole Kwisy

Kiedy szedłem starym traktem z Dohms w stronę Lipschau, około 1 kilometr na południe od Dohms droga łącząca dawne wsie dociera nad malownicze zakole rzeki Kwisy (51°26’09.0″N, 15°23’36.0″E).

Na przewdwojennych mapach widać, że droga biegła prosto tuż przy łuku rzeki. Po kilkudziesięciu latach wody rzeki zrobiły swoje i zakole przesunęło się o ‚parę metrów’ zabierając stary przebieg traktu. Obecny ślad drogi prowadzi łukiem omijając zakole.

„Natur Denkmal”

Przed wyjazdem była to jedyna z zaplanowanych ‚przyrodniczych’ rzeczy, krórą chciałem zweryfikować w terenie. Na przedwojennych mapach zaznaczono jedno miejsce pomiędzy Dohms i Lipschau jako ‚ND’ czyli ‚Pomnik Przyrody’ (Natur Denkmal).

źródło mapy z 1936 roku: amzp.pl

Z mapy przedwojennej wynikało że był to zapewne chroniony spory jar ciągnący się w stronę rzeki Kwisy. Po dotarciu na miejsce (51°25’59.5″N, 15°23’38.5″E) zobaczyłem, że część jaru została zniwelowana podczas przebudowywania północnej części węzła autostradowego. To co pozostało z jaru nienaruszone było jednak zbyt ‚zachaszczone’ aby się tam zapuszczać w stronę rzeki.

Drzewa – pomniki

Regułą jest, że to właśnie drzewa częstokroć okazałe, są w zniszczonych wsiach jedynymi niemymi światkami dawnej historii tych nieistniejących już miejsc. To co mnie zaskoczyło zarówno w Lipschau jak i Dohms było to, że spora ilość drzew była objęta ochroną. Co więcej wszystkie napotkane pomniki przyrody miały swoje imiona!

W Dohms jedynym napotkanym drzewem-pomnikiem była lipa Niobe (51°26′39.5″N, 15°23′10.5″E). Rośnie ona w miejscu obok którego stał w przeszłości kościół graniczny.

W Lipschau napotkałem trochę więcej drzew pomników.

Dąb Rugiewit rośnie nieopodal nieistniejącej leśniczówki (51°25’25.5″N, 15°23’53.5″E)

Przy dawnej krzyżówce wiejskich dróg rośnie modrzew Mściwoj (51°25’27.5″N, 15°23’59.5″E).

Z ciekawości idę zobaczyć drogę zaznaczoną na przedwojennej mapie przerywaną linią na południowo-wschodnim krańcu wsi Lipschau (51°25’21.0″N, 15°24’05.5″E).

źródło mapy: mapire.eu

Droga ta okazała się być aleją obsadzoną dębami.

Na jednym z dębów przybita drewniana tabliczka: „Dęby im. Adama Wodziczki lat 320 LOP”. Ostatnie litery, jak ktos nie wie oznaczają ‚Ligę Ochrony Przyrody’. Tabliczka przybita jest do drzewa gwoździami 🙂 Stan tabliczki pozwala sądzić, że do podanego na tabliczce wieku drzew w alei trzeba dzis dodać pewnie co najmniej 20-30 lat.