W 2013 roku przeczytałem artykuł o znalezieniu ciekawego kamienia granicznego w tzw. Mniszym Lesie. Autor atrykułu podał tylko bardzo ogólne informacje na temat lokalizacji, wspomniał tylko jedynie, że jest to w dolinie Małej Kamiennej w Górach Izerskich. Pamiętam, że pojechałem wtedy ‚na wariata’ w te okolice i podczas jednodniowego rekonesansu w tej dolinie oczywiście kamienia nie napotkałem.
Temat ten utknął w moim notatniku na kilka lat. Wróciłem do niego w momencie, kiedy na jednej z ‚niszowych’ grup jednego z portali społecznościowych natknąłem się na mapkę „Mönche Wald” czyli „Mniszego lasu”.
źródło mapy: facebook.com
Z opisów na tej mapce mogłem już nieco bardziej dokładniej zorientować się, gdzie ów las się znajdował – gdzieś koło Heidelberg (dzisiaj osady Górzyniec – części Piechowic). Potwierdza to mapa topograficzna z 1877 roku:
źródło mapy: mapire.eu
Dostaję też namiar na kolejną mapkę – szkic z 1936 roku przedstawiający posiadłości leśne Schaffgotschów w XVIII wieku. Po lewej stronie tej mapki widać wyraźnie zaznaczoną granicę Mniszego Lasu.
źródło mapy: fotopolska.eu
Mapka ta okazuje się na tyle cenna, że jestem w stanie skalibrować ją ze współczesną mapą. W taki sposób wiem już dokładnie jaki obszar obejmował swoim zasięgiem Mniszy Las. 🙂
W tak zwanym międzyczasie w wyniku korespondencji z jedną z osób interesującą się odnajdywaniem śladów historii w Górach Izerskich, w zamian za skalibrowaną mapkę Mniszego Lasu otrzymuję dokładny namiar na kamień graniczny, o którym czytałem w 2013 roku. Okazuje się, że podana lokalizacja kamienia leży na linii granicy starej mapki, którą skalibrowałem 🙂
Nie pozostaje mi nic innego jak ponownie się udać na Grzbiet Kamienicki w Górach Izerskich… tym razem już konkretnie do Mniszego Lasu.
Mniszy Las
Mniszym Lasem nazywano obszar leśny przynależny do cystersów z opactwa krzeszowskiego mających swoją prepozyturę w Cieplicach. Cystersów do Cieplic sprowadził w 1403 roku Gotsche II Schoff i „oddał im tutejszy klasztor, źródło ciepłej wody oraz mieszkańców”. W roku 1708 rodzina Schaffgotsch przekazała ten teren zakonowi jako darowiznę. Wcześniej las był dzierżawiony przez zakonników i był zwany przez stulecia „Szpitalnym Lasem” albo „Mniszym Lasem”.. Mnisi mogli pozyskiwać z niego drewno, lecz nie wolno im było w tym lesie polować. Granica Mniszego Lasu była oznaczona kamieniami granicznymi z kolejnymi rzymskimi numerami porządkowymi, datą 1708 oraz herbami cystersów z Krzeszowa z jednej i Schaffgotschów z drugiej..
Swoje pierwsze kroki z Górzyńca, skąd wystartowałem, kieruję na zachodnią linię granicy Mniszego Lasu. Mam zamiar przejść się wzdłuż niej z południa na północ aby popatrzeć, czy zachowały się jakieś oznaczenia graniczne. Poza jednym przewróconym granitowym słupku jednak nic nie dostrzegam. Kamieni i głazów mijam sporo, ale na żadnym z nich nie widzę rytów. Kieruję się więc powoli pod górę w kierunku północno-zachodniego krańca granicy Mniszego lasu, przy którym ma się znajdować zachowany kamień graniczny.
Rzeczywiście, kamień stoi w podanej mi lokalizacji. Odnajduję go bez problemów przy leśnej drodze.
Na ścianie kamienia skierowanej w stronę zachodnią wykuto herb, na którym zachowały się wyryte pionowe pasy. Poniżej znajduje się data ‚1708’ oraz rzymska cyfra XXV czyli 25.
Pionowe pasy na tarczy były w herbie rodziny Schaffgotsch. W herbie ponad tarczą znajdowała się figura barana i prawdopodobnie również ona była na kamieniu granicznym o czym świadczy ledwo widoczny zarys kształtu na kamieniu.
szkic herbu Schaffgotsch na podstawie ilustracji z: wikipedia.org
Druga strona kamienia granicznego, skierowana na wschód, zawierała również wyrzeźbioną tarczę herbową.
Na tarczy nie widać jednak żadnych rytów. Ponad tarczą dostrzec można wykutą mitrę, co jednoznacznie określa, że herb przedstawiał symbol zakonu. Poniżej tarczy wykuto identyczną datę co po drugiej stronie – ‚1708’.
Przypuszcza się że tarcza herbowa była w tym przypadku namalowana i przedstawiała herb zakonu cystersów. Herb zakonu cystersów z Krzeszowa był przedstawiany w różny sposób:
szkic na podstawie ilustracji z: wikipedia.org
szkic na podstawie ilustracji z: ioh.pl
szkic na podstawie zdjęcia z: polska-org.pl
Przypuszczam więc, że na tym kamieniu granicznym mógł być namalowany któryś z trzech powyższych herbów krzeszowskiego zakonu cystersów.
Na górnej części kamienia granicznego widoczny jest wyryty krzyż, będący oznakowaniem granicy.
Kiedy publikowałem ten wpis w czerwcu 2019 roku, na zakończenie napisałem „Wykuta na tym kamieniu granicznym rzymska cyfra XXV oznaczałaby, ze granica Mniszego Lasu była oznakowana przez co najmniej 25 kamieni granicznych. Znany jest tylko ten jeden. Czy są gdzieś zachowane pozostałe i czy były również udekorowane rzeźbionymi herbami? Chciałbym poznać kiedyś odpowiedź na to pytanie…”.
No i okazało się, że odpowiedź poznałem kilka miesięcy później. 🙂
Na początku 2020 roku na jednym z forów internetowych znajduję informację, że jedna z osób znalazła na granicy Mniszego Lasu kolejny kamień graniczny z 1708 roku, który ma numer XXX (30). Zaplanowałem więc wyjazd na wiosnę aby go odnaleźć, niestety pandemia pokrzyżowała te plany na kolejne kilka miesięcy. Do Mniszego Lasu w końcu wybrałem się ponownie dopiero we wrześniu 2020 roku.
Kamień graniczny z numerem 30 udało mi się odnaleźć. Kamień został zamaskowany przez osobę z forum 🙂
Kamień został ponownie odsłonięty, tym razem przeze mnie.
Na stronie kamienia z herbem rodziny Schaffgotsch wykuta data 1708 oraz numer XXX.
Po drugiej stronie kamienia herb, gdzie namalowany był symbol opactwa w Cieplicach i również data 1708.
We wgłębieniach daty widoczne są jeszcze ślady farby.
Na kamieniu nr 30 zachowało się bardzo dobrze widoczne ponad herbem opactwa rzeźbienie biskupiej infuły.
Fakt, że znaleziony został w Mniszym Lesie drugi kamień graniczny z 1708 roku dał mi mobilizację, aby jeszcze raz dokładnie i powoli przejść się wzdłuż starej granicy lasu.
Szczęście mi dopisało 🙂 Dostrzegam zarośnięty mchem kamień, który kształtem przypomina słupek graniczny.
Po odsłonięciu dywanika z mchu pojawia się… kolejny kamień graniczny z 1708 roku 🙂
Tym razem jest to kamień z numerem XXVI (26), który to numer jak w poprzednich kamieniach jest na stronie z wykutym herbem rodziny Schaffgotsch oraz datą 1708.
Druga strona kamienia jest również identyczna jak w poprzednich – herb opactwa w Cieplicach i data 1708.
Na szczycie kamienia granicznego nr 26 jest doskonale widoczny graniczny znak krzyża.
Znalezione kamienie zostały zgłoszone Dolnośląskiemu Wojewódzkiemu Konserwatorowi Zabytków, który wykonał stosowną dokumentację. Za zgodą konserwatora, oraz zgodą nadleśnictwa, który jest właścicielem terenu kamienie zostaja wkopane przez lokalnych pasjonatów historycznych pamiątek w Górach Izerskich w pozycji pionowej w swoich oryginalnych miejscach.
Kamień nr XXVI został wkopany 25 września 2020 roku.
Kamień nr XXX został wkopany 27 września 2020 roku.
Pod koniec 2020 roku odnaleziono jeszcze jeden kamień graniczny z Mniszego Lasu. Kamień ma numer XXVII. Podobnie jak poprzednie został on objęty ochroną konserwatora i wkopany w miejscu znalezienia.
Ścieżką w bok... 
Satysfakcja i radość. A jak się pomyśli o pozostałych, nieodkrytych?! Pewnie ciągnie Cię do Mniszego Lasu, bardziej niż wilka do byle jakiego ?
Na razie dwa odkryte mi wystarczą 🙂 Wybiorę się oczywiście jeszcze tam w przyszłości.
Wydawnictwo Wielka Izera na facebooku przetłumaczyło opis rozstawienia 43 kamieni graficznych z 1709 roku, efektem tego jest znaleziony kolejny z numerem XXVII..
tak, wiem o tym